Integratiehulp gericht op sociale ruimte - volwassenen

Beheersbare sociale ruimten

Beheersbare sociale ruimten zijn nuttiger voor het creëren van interactieve ontmoetingen en ondersteunende afspraken dan anonieme, grote en onbeheersbare sociale ruimten (Röh/Meins 2021). Bij het indelen van sociale ruimten moet rekening worden gehouden met de vaak beperkte mobiliteit van ontvangers van integratiehulp.

Indeling in vijf sociale ruimten

Om ook rekening te houden met de heterogeniteit van de afzonderlijke gebieden en om op kleine schaal te denken, resulteert dit in een indeling in vijf sociale ruimten. De resulterende geografische nabijheid vergemakkelijkt bijvoorbeeld de toegang tot openbare diensten. Een ander voordeel is dat uitgebreide gegevensevaluaties nog steeds mogelijk zijn (GdB-dossiers zijn adresspecifiek en eenduidig; de evaluatie door het arbeidsbureau jenarbeit is ook gedetailleerd). Deze categorisering wordt ook al intern gebruikt door de administratie voor planningsdoeleinden (planning van dagopvangbehoeften).

Lokaliteiten koppelen aan planningsgebieden

Bij het verdelen van Jena in sociale gebieden lijkt het zinvol om de gemeenten te koppelen aan het "dichtstbijzijnde" planningsgebied. Dit maakt kleinschalig denken mogelijk en toch worden de plaatsen afzonderlijk bekeken.

Voordelen van deze indeling

Deze indeling maakt het ook mogelijk om gebruik te maken van de wijkontwikkelingsconcepten. De kleinschaligheid biedt meer individualiteit. De sociale ruimte kan beter (individueel) verkend en benut worden.

Mogelijke participatiecentra zijn daardoor beter bereikbaar. Mogelijke sociale ruimteconferenties zijn ook makkelijker te organiseren.

Alle concepten die tot nu toe zijn ingediend door dienstverleners voor sociaal-ruimtelijk werk houden rekening met alle plangebieden en kunnen daarom gemakkelijk worden toegepast op deze indeling. Ondanks het grote gebied en het sterke (structurele) ontwikkelingspotentieel, zijn er momenteel minder open integratiebijstandsdiensten in Noord. Het is vooral belangrijk om deze sociale ruimte te ontwikkelen om laagdrempelige ondersteuning mogelijk te maken.

Nadeel van deze categorisering

Een ander nadeel van deze categorisering is dat de gemeenten enigszins worden verwaarloosd in de analyse. Er moet echter worden opgemerkt dat daar over het algemeen een andere sociale structuur heerst dan in stedelijke buurten en dat van alle bewoners een grotere mobiliteit wordt verwacht.

Doel: duurzame verbetering van de leefomstandigheden van mensen in hun buurt

Voor de Sociale Dienst van de stad Jena betekent sociale gebiedsoriëntatie veel meer dan alleen een verandering in verantwoordelijkheden of administratieve structuren. Het staat voor een holistische strategie die het doel nastreeft om de leefomstandigheden van mensen in hun wijken duurzaam te verbeteren. Dit houdt in dat de bestaande hulpbronnen en het potentieel in de wijken worden erkend en geactiveerd en dat deze worden gekoppeld aan de behoeften van de mensen die er wonen.

Burgers als actieve vormgevers van hun leven en sociale ruimten

De op de sociale ruimte gerichte aanpak richt zich bewust op de sterke punten van de mensen, hun omgeving en hun sociale netwerken. Het ziet burgers als actieve organisatoren van hun leven en hun sociale omgeving. Ondersteunende diensten moeten daarom sterker gericht zijn op de werkelijke leefomgeving en ontwikkeld worden samen met de getroffenen, hun familieleden en de belanghebbenden in de sociale ruimte.

Sociale participatie in de leefomgeving mogelijk maken en versterken

Voor hulp bij integratie betekent dit verder gaan dan de traditionele individuele hulpverlening. De focus ligt niet meer uitsluitend op individuele dienstverlening, maar ook op de vraag hoe maatschappelijke participatie in de leefomgeving mogelijk gemaakt en versterkt kan worden. Dit betekent dat specialisten, aanbieders en bestuurders samen moeten bekijken hoe ze mensen met ondersteuningsbehoeften zo kunnen ondersteunen dat hun leefomgeving - buurt, vrije tijd, werk en opleiding - actief wordt meegenomen.

Werkgroep oriëntatie sociale ruimte

Om deze verandering in de praktijk vorm te geven, werkt de stad Jena samen met een speciaal opgerichte werkgroep voor oriëntatie op de sociale ruimte. Vertegenwoordigers van dienstverleners, administratief personeel en mensen met eigen ervaring zijn betrokken bij deze werkgroep. Het doel is een gecoördineerde aanpak die middelen op een verstandige manier bundelt en de zelfbeschikking van mensen versterkt.

Op deze manier wordt stap voor stap een nieuw begrip van integratiehulp gecreëerd - een begrip dat is gebaseerd op vertrouwen, netwerken en gedeelde verantwoordelijkheid en dat participatie in de sociale ruimte consequent centraal stelt.

Het idee om samen te werken aan een nieuwe samenwerking die de hulpbronnen van het individu en de sociale ruimte integreert, werd eind 2022 gepresenteerd tijdens een bijeenkomst van het netwerk voor gemeenschapspsychiatrie. Deelname aan de werkgroep werd optioneel gemaakt. Deze werkgroep komt sinds januari 2023 maandelijks bijeen.

Het doel van de werkgroep is het creëren van een gezamenlijk gedragen BTHG-concept voor de stad Jena door middel van een gemeenschappelijk mission statement en gezamenlijk ontwikkelde professionele standaarden in (samen)werken en sociale ruimteprofielen, dat als onderdeel van een pilotproject zal worden uitgeprobeerd.

Hiertoe werden tijdens de eerste bijeenkomsten de gezamenlijke leidende beginselen ontwikkeld en werd Jena opgedeeld in sociale ruimtes.

Leden van de werkgroep

De leden van de werkgroep zijn

• Dienstverleners
  • Aktion Wandlungswelten Wohnverbund gGmbH
  • Diako Teilhabe und Inklusion gemeinnützige GmbH
  • Ein Dach für Alle e. V. Jena
  • Grenzenlos e. V. - Vereniging voor gehandicapten en mensen in noodsituaties
  • Saale-Betreuungswerk der Lebenshilfe Jena gGmbH
  • Dr Georg Haar Stichting
  • TSA Bildung und Soziales gGmbH
  • AWO Regionverband Mitte-West-Thüringen e. V.
• Administratief personeel
  • Afdeling Gezondheid
  • Afdeling sociale diensten
  • Personeelseenheid voor interdisciplinaire taken Afdeling 4
  • jenarbeit - Arbeidsbureau van de stad Jena
• Mensen met hun eigen ervaring.

De dagcentra van Hilfe zur Selbsthilfe - Begegnung Jena e. V. en Aktion Wandlungswelten Tageszentrum gGmbH nemen ook deel aan het proefproject, aanvankelijk zonder over te schakelen op persoonsgerichte complexe diensten.

2024 en 2025 werden gebruikt om de details van een raamovereenkomst voor het proefproject uit te werken.

• professionele normen
• de ontwikkeling van een comitéstructuur
• de details van de samenwerking op het gebied van sociale ruimte
• en de ontwikkeling van een nieuwe financiële structuur.

De Adviesraad voor mensen met een handicap en het Psychiatrisch Netwerk van de Gemeenschap ontvangen regelmatig rapporten over de huidige status van het werk.

Oriëntatie van diensten op een sociaal-geografisch beperkt gebied

De term "oriëntatie op sociaal gebied" verwijst naar de oriëntatie van diensten op een sociaal en geografisch afgebakend gebied. Dit kan een wijk, een buurt of een regio zijn.

De term omvat echter ook de oriëntatie op een sociaal geconstrueerde ruimte, d.w.z. een specifieke leefruimte of een sociale microkosmos die de bewoners plaatst in relatie tot hun omgeving. Op het gebied van integratiehulp in Jena laten we ons daarom leiden door de opvattingen van Wolfgang Hinte bij het ontwikkelen van het gespecialiseerde concept van oriëntatie op de sociale ruimte.

Volgens dit concept moet de sociale ruimte niet eng worden opgevat als "het ruimtelijke", maar is het belangrijk om, met de actieve deelname van de betrokken mensen, leefomgevingen vorm te geven en arrangementen te creëren die mensen helpen om zich zelfs in moeilijke levenssituaties staande te houden.

Vijf principes

Vijf principes zijn hierbij cruciaal:

1. De belangen en de wil van de uitkeringsgerechtigden staan altijd centraal.
2. We vermijden ondersteuning en richten ons op activering.
3. In een sociaal-ruimtelijk concept kijken we consequent naar de hulpbronnen van zowel individuen als buurten.
4. Sociaal-ruimtelijk werk moet worden georganiseerd over doelgroepen en gebieden heen.
5. Netwerken en coördinatie van de talrijke sociale diensten vormen de basis voor doeltreffende individuele hulpverlening.

Systematisch werken met het potentieel van uitkeringsgerechtigden en rekening houden met de leefomgeving

Systematisch werken met de mogelijkheden van uitkeringsgerechtigden en rekening houden met hun leefomgeving betekent dat er consequent rekening wordt gehouden met de wil en de belangen van de mensen. De natuurlijke, culturele, structurele en sociale omgeving van de persoon wordt opgenomen in de persoonsgerichte ondersteuning in de zin van zelfbepaalde en gelijkwaardige deelname aan sociale en gemeenschapsprocessen.

Daarom moeten bestaande hulpbronnen, zoals zelfhulpgroepen, open ontmoetingsplaatsen, enz. en ruimtelijke hulpbronnen, zoals clubs, rommelmarkten, enz. ontwikkeld en gebruikt worden.

Leidende beginselen

De werkgroep heeft de volgende leidende principes samengevat:

• Er is een consistente focus op de interesses en de wil van de mensen, zodat iedereen zijn persoonlijke mogelijkheden kan ontwikkelen.
• Het doel is om de sociale ruimte als een plek van participatie te ervaren en tastbaar te maken.
• De oriëntatie op de sociale ruimte heeft voorrang op de oriëntatie op de doelgroep.
• Sociale ruimten moeten op een participatieve manier worden ontworpen zodat ze aantrekkelijk zijn voor alle burgers.
• Mensgerichtheid is een primair principe.
• Werken in sociale ruimten betekent netwerken openen en gebruik maken van hulpbronnen uit de sociale omgeving.
• Sociale ruimteoriëntatie moet worden gezien als een gezamenlijk leer-, innovatie- en ontwikkelingsproces.
• Alle mensen geven vorm aan de sociale ruimte.
• Transparante diensten en samenwerking met elkaar en netwerken van diensten zijn belangrijk.
• De dynamische hulpbronnen van de sociale ruimte zijn de motor voor participatie.
• Eén persoon kan en moet veel sociale ruimten gebruiken.
• Sociale ruimten worden ook ruimtelijk opgevat.
• Een leefruimte is niet automatisch een sociale ruimte.

In juli 2026 gaat in Jena het gezamenlijke proefproject van start tussen de stad Jena en geselecteerde aanbieders van integratiehulp. Het doel van het project is de conceptuele en praktische verdere ontwikkeling van sociaal ruimtelijk georiënteerd werken en de implementatie van persoonsgerichte complexe diensten (PKL) in overeenstemming met de eisen van de Thüringse raamovereenkomst volgens artikel 131 (1) SGB IX.

Uitvoering en procedures

De projectpartners nemen gezamenlijk de verantwoordelijkheid op zich voor de professionele en economische ontwikkeling van de sociale ruimten in Jena.

De geplande implementatiemodules zijn

• Opzetten van bindende samenwerkingsstructuren tussen het stadsbestuur, dienstverleners en andere belanghebbenden,
• Voorbereiding van een sociaal-ruimtelijke inventarisatie en behoeftenanalyse,
• Ontwikkeling en uittesten van geïntegreerde ondersteuningsinstellingen in het kader van PKL,
• Oprichting van regelmatige projectcomités (stuurgroep, gespecialiseerde forums, evaluatiekringen),
• Voortdurende reflectie, documentatie en aanpassing van benaderingen.

Het project ziet zichzelf als een leersysteem. De combinatie van praktijkproeven, professionele reflectie en evaluatie initieert voortdurende ontwikkelingsprocessen.

Procesontwerp en deelname

Het proefproject wordt geïmplementeerd in overeenstemming met de eisen van de Thüringer Staatsraamovereenkomst volgens Sectie 131 van Boek IX van het Sociaal Wetboek - in het bijzonder met betrekking tot persoonsgerichte complexe diensten (PKL) en sociaal-ruimtelijke oriëntatie.
Alle betrokkenen nemen gezamenlijk de verantwoordelijkheid op zich voor de professionele en economische ontwikkeling van de sociale ruimten.

Een centraal element van het project is de participatieve oriëntatie: mensen met participatiebehoeften en hun belangengroepen worden actief betrokken bij de conceptualisering, implementatie en evaluatie.

Dienstverleners en dienstverleners geven transparante informatie over doelstellingen, inhoud en implementatieprocessen en bevorderen de participatie van de ontvangers.

De zelfbeschikking van uitkeringsgerechtigden blijft gewaarborgd - de individuele keuze voor een dienstverlener blijft onafhankelijk en vrijwillig.

Toegevoegde waarde voor alle betrokkenen

Het project is gebaseerd op de overtuiging dat op de sociale ruimte gericht werk goed is voor alle betrokkenen - vooral voor mensen met ondersteuningsbehoeften.

Zij profiteren van een meer divers en beter gecoördineerd aanbod van ondersteunende diensten die zich richten op hun individuele behoeften. De nauwe samenwerking tussen dienstverleners betekent dat de hulp beter wordt gecoördineerd en dat barrières die zouden kunnen ontstaan door geïsoleerd te werken, worden geslecht.

Hierdoor ontstaat een uitgebreid ondersteuningsnetwerk dat niet alleen onmiddellijke hulp biedt, maar ook perspectieven op lange termijn opent.

Elk individu wordt geïnformeerd over structuren, deelnemers en mogelijke gevolgen en ontvangt een informatieblad.

Verwachte impact en duurzaamheid

Het proefproject heeft als doel

• Het vermogen tot samenwerking en innovatie van regionale integratiebijstand vergroten,
• middelen efficiënter te gebruiken en professionele synergieën te versterken,
• systemische leereffecten voor de landelijke implementatie van op de sociale ruimte gerichte structuren.

Op de lange termijn draagt het project bij aan het versterken van de veerkracht en kwaliteit van de sociale infrastructuur in Jena en bevordert het een op samenwerking gebaseerde cultuur van gedeelde verantwoordelijkheid tussen organisaties, voorzieningen en begunstigden.

Inzicht in sociale ruimte-georiënteerde integratiehulp - een modelproject stelt zichzelf voor

In het kader van de Week van de Geestelijke Gezondheid 2025 en ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van het netwerk voor gemeenschapspsychiatrie maakte de stad Jena van de gelegenheid gebruik om haar huidige project voor de verdere ontwikkeling van op de sociale ruimte gerichte integratiehulp aan het publiek voor te stellen.

Op 29 oktober 2025 kwamen in het Volkshaus talrijke vertegenwoordigers van de politiek, de administratie, onafhankelijke organisaties, inburgeringsinstellingen en ervaringsdeskundigen samen. Ze leerden over de huidige status van de implementatie en de toekomstige richting van sociale ruimte-georiënteerde integratiehulp in Jena. Een bijzonder hoogtepunt van het evenement was de lezing van Prof. Dr. Wolfgang Hinte, de grondlegger en jarenlange pionier van de oriëntatie op de sociale ruimte in Duitsland. In zijn lezing legde Prof. Hinte op indrukwekkende wijze uit dat sociale ruimteoriëntatie veel verder gaat dan organisatorische veranderingen: het betekent consequent focussen op mensen, het versterken van hun zelfbeschikking en het actief betrekken van lokale hulpbronnen - in buurten, wijken en netwerken.

Aan de hand van concrete voorbeelden uit de praktijk liet hij zien hoe een mentaliteitsverandering - weg van zorg en naar eigen verantwoordelijkheid en participatie - tot nieuwe oplossingen kan leiden. Zijn impulsen moedigden de deelnemers aan om verder te gaan op de weg die ze in Jena zijn ingeslagen en om het denken in sociale ruimte verder te ontwikkelen als een gezamenlijke taak.

Na de lezing werden de suggesties van Prof. Hinte opgepakt in thematische workshops. Specialisten in integratiehulp wisselden van gedachten over de onderwerpen participatie, nieuwe houdingen - nieuw denken en netwerken. In kleine groepen werden concrete ideeën en benaderingen ontwikkeld over hoe een op de sociale ruimte gerichte actie versterkt en verder ontwikkeld kan worden in de dagelijkse praktijk. De levendige uitwisseling liet duidelijk zien hoe groot de interesse is om samen nieuwe wegen in te slaan en het principe van participatie te verankeren in alle werkgebieden.

Het drukbezochte evenement maakte duidelijk dat het werk op het gebied van sociale ruimte een grote betrokkenheid en bereidheid tot samenwerking kent. De uitwisseling tussen professionals, bestuurders, politici en mensen met hun eigen ervaring was weer een belangrijke stap op weg naar het actief bevorderen van participatie en netwerken in de stad Jena en het duurzaam verbeteren van de kwaliteit van leven van mensen met ondersteuningsbehoeften.

Gedetailleerde documentatie van het evenement en verdere materialen zijn beschikbaar in het downloadgebied aan de linkerkant.